تاریخچه پیدایش کاغذ؛ از لوح‌های گِلی تا کاغذ امروزی

کاغذ امروز برای ما آن‌قدر بدیهی است که کمتر به تاریخچه‌اش فکر می‌کنیم؛ اما پشت هر برگ کاغذ، هزاران سال تجربه و آزمون‌وخطا پنهان شده است. در این مطلب، مسیر شگفت‌انگیز پیدایش کاغذ را از لوح‌های گِلی تا کاغذهای امروزی مرور می‌کنیم. و امروز به جایی رسیدیم که شما میتوانید بصورت اینترنتی خرید کاغذ را انجام بدهید.

نوشتن پیش از اختراع کاغذ

پیش از آن‌که چیزی به نام «کاغذ» وجود داشته باشد، انسان‌ها برای ثبت افکار، قوانین و رویدادهای مهم از گلِ رُس استفاده می‌کردند.
گل را به شکل لوح‌های تخت درمی‌آوردند، روی آن می‌نوشتند و سپس این لوح‌ها را در برابر نور خورشید قرار می‌دادند تا خشک شوند. در مرحله‌ی بعد، آن‌ها را در کوره می‌پختند تا استحکام بیشتری پیدا کنند.

با وجود کاربردی بودن این روش، لوح‌های گِلی چند مشکل بزرگ داشتند:

• سنگین بودند

• به‌راحتی می‌شکستند

• حمل‌ونقل آن‌ها دشوار بود

همین معایب باعث شد اندیشمندان و صنعتگران در طول تاریخ به فکر یافتن جایگزین‌های بهتر برای نوشتن بیفتند.

پاپیروس؛ نخستین گام به سوی کاغذ

به گفته‌ی بسیاری از محققان و تاریخ‌دانان، نخستین کسانی که چیزی شبیه به کاغذ را اختراع کردند، مصریان باستان بودند. آن‌ها از نوعی نی شبیه به چوب بامبو به نام پاپیروس استفاده می‌کردند.

روند ساخت پاپیروس به این شکل بود:

1. ساقه‌ی پاپیروس را به نوارهای باریک و ظریف برش می‌زدند.

2. نوارها را به صورت لایه‌لایه در کنار هم می‌چیدند.

3. با فشار و رطوبت، لایه‌ها را به هم می‌چسباندند.

4. سطح به‌دست‌آمده را صیقل می‌دادند تا صاف و مناسب نوشتن شود.

اگرچه پاپیروس نسبت به لوح‌های گِلی سبک‌تر و قابل‌حمل‌تر بود، اما همچنان شکنندگی و حساسیت آن به رطوبت از معایب بزرگش محسوب می‌شد.

پرگامنت؛ استفاده از پوست حیوانات برای نوشتن

حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد، انسان به این نتیجه رسید که می‌تواند از پوست حیوانات (مانند گاو، گوسفند و بز) برای نوشتن استفاده کند.

در شهر پِرگامون در آسیای کوچک، صنعتگران با بهره‌گیری از دانش و تجربه‌ی خود توانستند پوست‌هایی نازک، درخشان و مقاوم تولید کنند که برای نوشتن بسیار مناسب بود. این نوع کاغذ را پرگامنت (یا پرگامِن) نامیدند که از نام شهر پرگامون گرفته شده است.

مزایای پرگامنت نسبت به پاپیروس:

• مقاوم‌تر

• نرم‌تر

• ماندگاری بیشتر

با این حال، تهیه‌ی آن هزینه‌بر بود و نیاز به پوست حیوانات زیادی داشت.

چینی‌ها و تولد کاغذ شبیه به کاغذ امروزی

چینی‌ها نخستین ملتی بودند که بیش از ۲۰۰۰ سال است از کاغذهایی بسیار شبیه به کاغذهای امروزی استفاده می‌کنند. آنان با استفاده از:

• الیاف گیاهی

• پوست درختان

• تکه‌های پارچه

موادی را خمیر کرده و سپس روی سطحی صاف پهن می‌کردند. بعد از خشک شدن، ورق‌هایی سبک و قابل‌نوشتن به دست می‌آمد که می‌توان آن‌ها را آغاز حقیقی کاغذ امروزی دانست.

نقش ایرانیان در گسترش صنعت کاغذ

پس از آشنایی ایرانیان با شیوه‌های چینی، تولید کاغذ در ایران آغاز شد و به‌تدریج توسعه یافت. ایرانیان با افزودن اصلاحات و استفاده از امکانات محلی، به پیشرفت این صنعت کمک کردند و کاغذ ایرانی در بسیاری از سرزمین‌ها شهرت یافت.

گسترش کاغذ در ایران، نقش مهمی در توسعه‌ی:

• علم و دانش

• نگارش کتاب‌ها

• ثبت اسناد تاریخی

ایفا کرد.

گسترش کاغذ در جهان و پیدایش کارخانه‌های کاغذسازی

چین نه تنها در اختراع کاغذ پیشگام بود، بلکه اولین ماشین تولید کاغذ را نیز ساخت. در سال ۱۰۲۴ میلادی، اسکناس‌های چینی که روی کاغذ چاپ شده بودند، برای مبادلات اقتصادی وارد بازار شدند.

در ادامه‌ی این مسیر:

• در سال ۱۱۵۰ میلادی، نخستین کارخانه‌ی کاغذسازی در اسپانیا تأسیس شد.

• این اتفاق نقطه‌ی عطفی در گسترش استفاده‌ی گسترده از کاغذ در اروپا بود.

کاغذ در عصر صنعتی؛ از ایده تا بازار

در حدود سال ۱۸۴۴ میلادی، شخصی به نام چارلز فنزلی (یا فنزلی / Fenzley – بسته به منابع مختلف) که چندین سال روی نوعی چسب چوب برای تولید کاغذ کار می‌کرد، توانست روش خود را به ثبت برساند. این نوآوری، راه را برای تولید انبوه کاغذ و ورود آن به بازارهای جهانی هموار کرد.

پس از آن، انتشاراتی‌ای به نام هالیفاکس که در آن زمان از مشهورترین انتشارات به شمار می‌آمد، توانست نخستین روزنامه‌ی کاهی را چاپ کند. این رویداد، نقطه‌ای مهم در تاریخ رسانه‌های چاپی و صنعت نشر بود.

جمع‌بندی

مسیر پیدایش کاغذ، سفری طولانی از لوح‌های گِلی و پاپیروس مصری تا پرگامنت و در نهایت کاغذهای سبک و ارزان امروزی است. هر مرحله از این تاریخ، پاسخی به یک نیاز مهم انسان بوده است:
نیاز به ثبت، حفظ و انتقال دانسته‌ها.

با پیشرفت تکنولوژی، فرم و جنس کاغذ تغییر کرده، اما نقش آن در زندگی بشر همچنان پررنگ است؛ حتی در دنیایی که کتاب‌های الکترونیکی و صفحات نمایش، بخشی از مطالعه‌ی ما را به خود اختصاص داده‌اند.

برای خرید کاغذ a4  یا خرید کاغذ a4 کپی مکس که پرفروشترین مدل کاغذ است میتوانید از سایت پاپیس سفارش بدهید.

سوالات متداول درباره تاریخچه کاغذ

1. اولین بار چه کسانی چیزی شبیه کاغذ را اختراع کردند؟

نخستین کسانی که ماده‌ای شبیه کاغذ برای نوشتن ساختند، مصریان باستان بودند. آن‌ها از گیاهی به نام پاپیروس استفاده می‌کردند و با فشردن و صیقل‌دادن نوارهای آن، سطحی مناسب برای نوشتن به دست می‌آوردند.

2. قبل از اختراع کاغذ، انسان‌ها روی چه چیزهایی می‌نوشتند؟

پیش از کاغذ، انسان‌ها روی لوح‌های گِلی، سنگ، چوب و بعدها روی پوست حیوانات (پرگامنت) می‌نوشتند. لوح‌های گِلی از قدیمی‌ترین ابزارهای ثبت اطلاعات به شمار می‌روند.

3. پاپیروس چه تفاوتی با کاغذ امروزی دارد؟

پاپیروس از ساقه‌ی گیاه پاپیروس ساخته می‌شد و در اصل نوعی بافت گیاهی فشرده بود، نه کاغذ به معنای امروزی.
کاغذ امروزی بیشتر از الیاف چوب و گیاهان دیگر به شکل خمیر کاغذ تولید می‌شود و:

• نازک‌تر

• یکدست‌تر

• مقاوم‌تر در برابر نگارش و چاپ است.

4. پرگامنت چیست و در کجا به وجود آمد؟

پرگامنت نوعی «کاغذ» است که از پوست دبّاغی‌شده‌ی حیوانات (مانند گاو و گوسفند) ساخته می‌شد.
این شیوه نخستین‌بار به‌طور حرفه‌ای در شهر پرگامون در آسیای کوچک رایج شد و نام آن نیز از همین شهر گرفته شده است.

5. چینی‌ها چه نقشی در تاریخ کاغذ دارند؟

چینی‌ها نخستین کسانی بودند که کاغذی مشابه کاغذ امروزی را از الیاف گیاهی و مواد بازیافتی (مثل پارچه‌های کهنه) ساختند. علاوه بر این، آن‌ها ماشین تولید کاغذ را نیز طراحی کردند و حتی در سال ۱۰۲۴ میلادی اولین اسکناس‌های کاغذی را وارد چرخه‌ی اقتصادی خود کردند.

6. چه زمانی اولین کارخانه کاغذسازی در اروپا تأسیس شد؟

نخستین کارخانه کاغذسازی در اروپا در سال ۱۱۵۰ میلادی در اسپانیا تأسیس شد. این کارخانه نقش مهمی در گسترش کاغذ در قاره‌ی اروپا و رواج کتاب‌ها و اسناد مکتوب داشت.

7. نقش ایرانیان در گسترش کاغذ چه بوده است؟

ایرانیان پس از آشنایی با روش چینی‌ها، تولید کاغذ را در ایران آغاز کردند و با بهبود روش‌ها و تطبیق آن با امکانات محلی، به رونق این صنعت کمک کردند. این موضوع تأثیر زیادی در رشد علم، نگارش کتاب‌ها و ثبت اسناد تاریخی در جهان اسلام و منطقه داشت.

8. اولین روزنامه‌ی چاپ‌شده روی کاغذ کاهی چه زمانی منتشر شد؟

یکی از نخستین روزنامه‌هایی که روی کاغذ کاهی چاپ شد، توسط انتشاراتی‌ای به نام هالیفاکس منتشر گردید. این اتفاق، آغازگر دوره‌ای جدید در رسانه‌های چاپی و نشر اخبار بود.